Bolesław Prus
(1847-1912)
patron
I Liceum Ogólnokształcącego
w Żarach
Najwcześniejsze lata
• urodził się w 1847 (wg niektórych źródeł
w 1845) roku w Hrubieszowie,
• Jego rodzice to Apolonia z Trembińskich
i Antoni Głowacki h. Prus,
• rodzice wcześnie umarli, a chłopcem
zajmowała się rada familijna; szczególną
opiekę sprawowała nad nim ciotka,
Domicella z Trembińskich Olszewska,
• uczęszczał do szkoły realnej w Lublinie,
później kontynuował naukę w Siedlcach
i Kielcach,
• jako kilkunastolatek wziął udział
w powstaniu styczniowym (1863),
w którym doznał ciężkiej kontuzji głowy
i nigdy już nie odzyskał w pełni zdrowia,
• po upadku powstania odbył karę
więzienia w Lublinie.
Dom, w którym urodził się Bolesław Prus
Edukacja
• po wyjściu z więzienia ukończył liceum
w Lublinie i rozpoczął studia w Szkole Głównej
na wydziale matematyczno-fizycznym,
• w 1869 szkoła została zamknięta, a Głowacki
nauki nie kontynuował; być może dlatego, że
Uniwersytet Warszawski z rosyjskim językiem
wykładowym nie cieszył się szacunkiem wśród
polskiej inteligencji, a może także – co można
wyczytać z jego opisów studenckiego bytowania –
z powodu braku pieniędzy,
• przeniósł się do Puław, gdzie podjął naukę na
Wydziale Leśnym Instytutu Gospodarstwa
Wiejskiego i Leśnictwa, jednak już we
wrześniu 1870 roku wrócił do Warszawy, gdyż
popadł w konflikt z jednym z rosyjskich
profesorów,
• szacunek dla wiedzy i zainteresowanie naukami
ścisłymi wyniesione ze szkoły pozostały mu do
końca życia, podobnie jak potrzeba
samokształcenia.

Dorosłe życie
• w Warszawie, zdany na własne siły, zarabiał na studia jako
guwerner korepetytor, co nie przynosiło jednak znacznych
zysków,
• w wolnych chwilach pisywał listy do „Kuriera Świątecznego”,
które wciąż podpisywał pseudonimem Jan w Oleju,
• próbował różnych zawodów, dzięki którym mógłby zarobić na
życie; był m.in. fotografikiem, ulicznym mówcą, ślusarzem
w fabryce Lilpopa i Raua,
• w roku 1871 przetłumaczył Logikę Johna Stuarta Milla, a także
napisał streszczenie tego dzieła angielskiego filozofa,
• po raz pierwszy spróbował też sił jako dziennikarz.
Dziennikarstwo
• za debiut prasowy Aleksandra Głowackiego uważa się zamieszczony
w 22. numerze czasopisma Opiekun domowy z 29 maja 1872 roku artykuł
społeczny „Nasze grzechy”,
• tego samego roku w czasopiśmie Niwa opublikowany został jego pierwszy
artykuł popularnonaukowy o elektryczności,
• na łamach Opiekuna domowego w 1872 roku ukazywały się też felietony
Głowackiego „Listy ze starego obozu”, które autor po raz pierwszy podpisał
pseudonimem Bolesław Prus,
• Głowacki rozpoczął również współpracę z satyrycznymi pismami Mucha
(od 1873 roku) i Kolce (od 1874 roku), dla których pisał prześmiewcze
„Szkice społeczne” i liczne humoreski (najbardziej znane z nich to „Kłopoty
babuni” oraz „To i owo”); także w Niwie ukazywał się jego stały felieton
„Sprawy bieżące”; wszystkie publikacje zamieszczane w tych gazetach,
ze względu na rozrywkowy charakter artykułów, autor podpisywał
nazwiskiem Prus.
Kroniki
W różnych pismach, najliczniej w „Kurierze Warszawskim”, w latach 1875-
1887 publikował Prus kroniki. Poruszał w nich wszystkie istotne tematy życia
publicznego, informował, pouczał, reagował na aktualne wydarzenia, a także
wyszydzał. Poruszał również tematy drażliwe, nie ukrywał przy tym własnych
emocji. „Kroniki” są nieocenionym dokumentem epoki, zapisem jej życia
codziennego, poglądów ludzi i ich aspiracji.
Publicystyka Prusa stała się wzorem i inspiracją dla całego pokolenia.
Zapoczątkowała nowoczesne, zaangażowane społecznie dziennikarstwo.
Zdumiewa nie tylko jej różnorodność i poziom literacki, ale też jej bogactwo
i ilość włożonej w nią pracy.
„Kroniki” wydane przez Zygmunta Szweykowskiego obejmują 20 tomów.
Twórczość literacka
Od 1879 intensywnie rozwija się Prus –
literat. We wszystkich pismach,
z którymi współpracował, zaczęły się
ukazywać jego nowele i szkice
powieściowe. Zawarł w nich ogromny
wachlarz obserwacji społecznej ze wsi
pouwłaszczeniowych, dworów
szlacheckich, Warszawy, czyli
obszarów, które znał z własnego
doświadczenia.
Nowele i opowiadania
• To i owo, 1873
• Kłopoty babuni, 1874
• Lokator poddasza, 1875
• Przygoda Stasia, 1879
• Anielka, 1880
• Powracająca fala, 1880
• Michałko, 1880
• Nawrócony, 1881
• Katarynka, 1881
• Antek, 1881
• Kamizelka, 1882
Są to arcydzieła polskiej nowelistyki.
Utwory wolne od wszelkiej retoryki czy
moralizatorstwa, nie tracące przy tym
ostrości widzenia trudnych polskich
spraw.
W tym czasie dojrzewała u Prusa
świadomość konieczności wypowiadania
się w bardziej ambitnej formie
literackiej. Za taką właśnie uważał
powieść.
Prus – powieściopisarz
• Placówka – publikowana w „Wędrowcu” w latach 1885-86, wydana
osobno w 1886;
• Lalka – w latach 1887-1889 (wydanie książkowe1890) Prus publikuje
w „Kurierze Codziennym” powieść – syntezę, w której panoramę życia
warszawskiego 1878-79 umieścił na tle perspektywy czasowej sięgającej
czasów napoleońskich;
• Emancypantki – Prus drukował również w odcinkach w „Kurierze
Codziennym” w 1890; uważał je za swoją najlepszą powieść; jako całość
w 4 tomach została wydana w 1894; powieść społeczno – obyczajową,
przedstawiającą rolę kobiet w życiu zawodowym i społecznym lat
osiemdziesiątych XIX w. na tle realistycznego obrazu Warszawy
i prowincji;
• Faraon – publikowany w „Tygodniku Ilustrowanym” w latach1895-96
(wyd. książkowe 1897), jedyną swą powieść historyczną, w której odtworzył
kulturę starożytną Egiptu, oraz działanie mechanizmu władzy i walki
o zmianę ustroju.
• Dzieci – powieść wydana w 1909 r, pokazuje obraz rewolucji
„nieprawdziwej”; młodzi chłopcy wierzą, że uczestniczą w prawdziwej;
ćwiczą cnoty wojskowe, aby przygotować się do udziału w powstaniu;
tymczasem dostają się pod wpływy pseudosocjalistycznych działaczy
i agitatorów, bądź wręcz zwykłych bandytów i są totalnie manipulowani;
w dobrej wierze dają się uwikłać w działalność terrorystyczną, w grabieże
i napady; ostatecznie giną albo degenerują się; idealistyczna młodzież
zapłaci za brudne gry manipulantów politycznych
Działalność społeczna
Na przełomie XIX i XX w. pisarz głosząc potrzebę codziennej, wytrwałej
pracy dla ogółu, uczestniczył w wielu pracach społecznych, m.in.
w organizowaniu Kasy Przezorności i Pomocy dla Literatów
i Dziennikarzy, w 1905 został członkiem Komitetu Obywatelskiego
pomocy dla robotników pozbawionych z powodu strajków, środków
do życia, oraz patronował wielu instytucjom i akcjom społecznym:
• 1897 – powstało Towarzystwo Higieny Praktycznej im. Bolesława
Prusa,
• 1904 – pod Nałęczowem otwarto Kąpiele Tanie im. Bolesława Prusa
• 1909 – zorganizowano tzw. Wtorki Bolesława Prusa, tj. wykup za
pieniądze społeczeństwa miejsca w łaźniach dla ubogich uczniów
warszawskich szkół i ochron.
Serce serc…
Bolesław Prus zmarł 19 maja 1912 r.
w Warszawie. Został pochowany na
Powązkach, na grobie wystawiono
pomnik dłuta S. Jackowskiego.
Widnieje na nim napis: „Serce serc”.
Ponadto w Warszawie znajdują się
dwie tablice pamiątkowe oraz
pomnik i muzeum biograficzne.
Do dnia dzisiejszego przyznawane
jest stypendium dla zdolnych dzieci
wiejskich, ufundowane testamentem
pisarza.
Cytaty
• Człowiek jest wtedy najszczęśliwszy, kiedy dokoła siebie widzi to,
co nosi w sobie samym.
• Czy to nie wielka rzecz – znaczyć dla kogoś wszystko?
• Życie to głupstwo, którego początku nie pamiętamy, a końca nie
znamy.
• Człowiek jest jak ćma: na oślep rwie się do ognia, choć go boli i choć
się w nim spali. Robi to jednak dopóty […] dopóki nie
oprzytomnieje. I tym różni się od ćmy.
• Pozwólmy ludziom być szczęśliwymi według ich własnego uznania.
• Własne cierpienia uczą, że nikomu nie należy robić żadnej
przykrości.
• Prawdziwy patriotyzm nie tylko polega na tym, ażeby kochać jakąś
idealną ojczyznę, ale – ażeby kochać, badać i pracować dla realnych
składników tej ojczyzny, którymi są ziemia, społeczeństwo, ludzie
i wszelkie ich bogactwa.
• Doświadczony żeglarz nie walczy z prądem ani wiatrem, ale pozwala
im unosić się w obranym przez siebie kierunku.
• Dusza ludu jest jak ogień pod granitem.
• Jedna bitwa szerzej otwiera nam oczy, niż dziesiątki lat spokojnych
rządów.
• Człowiek dopóty nie dba o groby, dopóki nie złoży w nich cząstki
siebie
• Praca rozumna i wytrwała, która nie myśli o zbieraniu owoców
w tydzień po posiewie, nad przepaściami przerzuca mosty.
• Nieszczęście jest nieszczęściem tylko dla niedołęgów, dla dzielnych
staje się punktem wyjścia do triumfów i ulepszeń, które inaczej nie
ujrzałyby świata.
Bibliografia
• Kulczycka-Saloni Janina: Bolesław Prus. Wyd. 3 poszerz. i zm. Warszawa:
Wiedza Powszechna, 1967
• Prus. Z dziejów recepcji twórczości. Wybór Edward Pieścikowski.
Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-
05734-3
• Szweykowski Zygmunt: Twórczość Bolesława Prusa. Wyd. 2. Warszawa:
Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972
• Tokarzówna Krystyna: Młodość Bolesława Prusa. Warszawa: Państwowy
Instytut Wydawniczy, 1981. ISBN 83-06-00603-8